Ήθη και έθιμα από την Ήπειρο

Τα ήθη τα έθιμα και οι παραδόσεις των Ηπειρωτών και των Ελλήνων γενικά, αποτελούν ένα πολύ σημαντικό τμήμα του ελληνικού παραδοσιακού πολιτισμού που διαμορφώθηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.

1. Στην πόλη γιορτάζονται οι «Τζαμάλες» δηλαδή ανάβονται μεγάλες φωτιές. Oι μεταμφιεσμένοι χορεύουν γύρω τους, σε διπλές και τριπλές σειρές. Οι εκδηλώσεις του Καρναβαλιού κορυφώνονται στην κεντρική πλατεία των Ιωαννίνων, όπου στήνεται και το περίφημο γαϊτανάκι.
2. Στην Ήπειρο έχουν μια ωραία συνήθεια που τη βασίζουν σε μια παλιά παράδοση. Όταν γεννήθηκε ο Χριστός και πήγαν, λέει, οι βοσκοί να προσκυνήσουν, ήτανε νύχτα σκοτεινή. Βρήκαν κάπου ένα ξερό πουρνάρι κι έκοψαν τα κλαδιά του. Πήρε ο καθένας από ένα κλαδί στο χέρι, του έβαλε φωτιά και γέμισε το σκοτεινό βουνό χαρούμενες φωτιές και τριξίματα και κρότους. Από τότε, λοιπόν, έχουν τη συνήθεια στα χωριά της Άρτας, όποιος πάει στο σπίτι του γείτονα, για να πει τα χρόνια πολλά, καθώς και όλα τα παιδιά τα παντρεμένα, που θα πάνε στο πατρικό τους, για να φιλήσουν το χέρι του πατέρα και της μάνας τους, να κρατούν ένα κλαρί πουρνάρι, ή ό,τι άλλο δεντρικό που καίει τρίζοντας. Στο δρόμο το ανάβουν και το πηγαίνουν έτσι αναμμένο στο πατρικό τους σπίτι και γεμίζουν χαρούμενες φωτιές και κρότους τα σκοτεινά δρομάκια του χωριού. Ακόμη και στα Γιάννενα το ίδιο κάνουν. Μόνο που εκεί δεν κρατούν ολόκληρο το κλαρί το πουρνάρι αναμμένο στο χέρι τους – είναι μεγάλη πολιτεία τα Γιάννενα – αλλά κρατούν στη χούφτα τους μια χεριά δαφνόφυλλα και πουρναρόφυλλα, που τα πετούν στο τζάκι, μόλις μπούνε και καλημερίζουν. Κι όταν τα φύλλα τα ξερά πιάσουν φωτιά κι αρχίσουν να τρίζουν και να πετάνε σπίθες, εύχονται:
3. Παραδοσιακό ομαδικό παιγνίδι που παίζουν τα παιδιά στην Ήπειρο. Την ημέρα των Χριστουγέννων , τα παιδιά , κορίτσια και αγόρια , παίζουν "τα καρύδια". Το παιχνίδι είναι ομαδικό και παίζεται ως εξής: Κάποιο παιδί χαράζει με ένα ξυλάκι στο χώμα μια ευθεία γραμμή. Πάνω σε αυτή την ευθεία γραμμή κάθε παίκτης βάζει κι από ένα καρύδιστη σειρά. Μετά, ο κάθε παίκτης με τη σειρά του και από κάθετη απόσταση ενός με δύο μέτρα από τη γραμμή - σειρά των καρυδιών, σκυφτός, με το μεγαλύτερο και το πιο στρογγυλό καρύδι του, σημαδεύει κάποιο από τη σειρά των καρυδιών. Όποιο καρύδι πετύχει και το βγάλει έξω από τη γραμμή το κερδίζει και δοκιμάζει ξανά σημαδεύοντας κάποιο άλλο καρύδι. Αν αστοχήσει, συνεχίζει ο επόμενος παίκτης. Το παιχνίδι συνεχίζεται μέχρι να κερδηθούν όλα τα καρύδια... (Κείμενο στο βιβλίο της δασκάλας Αγγελικής Μαστρομιχαλάκη "Χριστούγεννα-Πρωτοχρονιά-Θεοφάνεια")
4. Βαφτίσια: Οι γονείς μοιράζουν προσκλήσεις στα πολυ κοντινά πρόσωπα. Την ημέρα της βάφτισης μοιράζονται στους παρευρισκόμενους στην εκκλησία σταυρουδάκια και η νονά ντύνει το μικρό, η δε μητέρα κάνει μετάνοιες στη νονά για να της δώσει το παιδί. Μετά την εκκλησία ακολουθεί ένα μικρό φαγοπότι μεταξύ των συγγενών.

5. Μ. Παρασκευή: Αυτή τη μέρα τα παιδιά πηγαίνουν στην εκκλησία για να στολίσουν τον επιτάφιο και να χτυπάνε την καμπάνα. Οι δε γυναίκες πηγαίνουν στο νεκροταφείο για να πλύνουν τα μνήματα και να ανάψουν τα καντήλια. Το απόγευμα της ίδιας μέρας όλοι πηγαίνουν στην εκκλησία με κόκκινες λαμπάδες. Στο τέλος περίπου της λειτουργίας ο επιτάφιος συνοδευόμενος από τα εξαπτέρυγα, οδηγείται ή γύρω από την εκκλησία ή από τη μια εκκλησία στην άλλη(αν υπάρχει).

6. Σάββατο του Λαζάρου: Αυτή τη μέρα τα παιδιά ξεχύνονταν στους δρόμους με στολισμένο το "Λάζαρο" και με κύπρους τραγουδούσαν: "Εν τη πόλει Βηθανία".

7. Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά, Φώτα(τα Δωδεκαήμερα)
Προετοιμασίες:
Οι προετοιμασίες για τα Δωδεκαήμερα αρχίζουν κανονικά λίγες μέρες μετά την 14η Νοεμβρίου, που αρχίζει και η νηστεία για τα Χριστούγεννα. Οι προετοιμασίες αυτές δεν είναι π.χ. το στόλισμα του σπιτιού κ.τ.λ. αλλά η προετοιμασία των ζώων που θα σφαχτούν για το γιορτινό τραπέζι. Το στόλισμα του σπιτιού αρχίζει την 17η Δεκεμβρίου όταν στολίζεται το δέντρο ή το καραβάκι, πλένονται οι κουρτίνες και τα καλύμματα των καναπέδων κι όλα τα σχετικά.

Οι γιορτές:
Έτσι φτάνουμε στην παραμονή. Τα παιδιά βγαίνουν για να πουν τα κάλαντα και για να διαδώσουν έτσι τον ερχομό των γιορτών, και οι κάτοικοι δίνουν χαρτζιλίκι στα παιδιά. Ανήμερα των Χριστουγέννων όλοι πρέπει να πάνε στην εκκλησία. Το βράδυ γίνεται το χριστουγεννιάτικο τραπέζι.
Μετά λίγων ημερών έρχεται η παραμονή της Πρωτοχρονιάς. Τα παιδιά βγαίνουν και πάλι για να πουν τα κάλαντα, και πάλι οι κάτοικοι δίνουν στα παιδιά το χαρτζιλίκι τους. Την ίδια νύχτα πριν έρθει ο καινούριος χρόνος οι άνθρωποι πηγαίνουν σε νυχτερινά κέντρα για να γιορτάσουν εκεί τον ερχομό του νέου χρόνου.
Αφού πέρασε και η Πρωτοχρονιά πάμε στα Φώτα. Την παραμονή λέγανε τα κάλαντα των Φώτων και ο παπάς γυρνούσε με το σταυρό από σπίτι σε σπίτι κι έκανε αγιασμό για να φύγουν οι Καλικάντζαροι. Ανήμερα των Φώτων οι άνθρωποι πηγαίνουν στην εκκλησία με μια κανάτα με νερό για να το έχουν άγιασμα για όλο το χρόνο.   

ΕΛΕΝΗ Β. ΤΜΗΜΑ Β1